1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το ανθρώπινο είδος από την εμφάνισή του μέχρι σήμερα έχει παρουσιάσει τεράστια ανάπτυξη. Ο βαθμός ανάπτυξής του οφείλεται σε πολλούς παράγοντες που είναι συνυφασμένοι με την υγεία και την επιβίωσή του. Από τα προϊστορικά χρόνια πρωταρχική ανάγκη για επιβίωση ήταν η εξεύρεση τροφής και στέγης. Με την πάροδο του χρόνου και ως εξελιγμένο είδος, άρχισε να αντιλαμβάνεται περισσότερο τη σημασία της υγείας και με κατάλληλες τεχνικές άρχισε να μελετά και να ερευνά τη φύση και τα διάφορα βότανα που υπάρχουν σε αφθονία σε αυτήν. Ανακάλυψε πως με αυτά θα μπορούσε να θεραπεύσει και να προσφέρει ανακούφιση από διάφορες ασθένειες που κατά καιρούς αντιμετωπίζει.

Στη σύγχρονη εποχή, αντιλαμβάνεται και απαιτεί περισσότερα για την υγεία του και λόγω των γνωσιολογικών του ικανοτήτων είναι προσεκτικός και ενημερωμένος σε ό,τι αφορά τις αρρώστιες, τις συνθήκες υγιεινής που πρέπει να τηρούνται αλλά και για το πως να προστατεύεται από διάφορους κινδύνους που απειλούν τη φυσική, ψυχική και σωματική του υγεία.

Στόχος της εργασίας είναι να παρουσιάσει έρευνες και μελέτες, οι οποίες τεκμηριώνουν ότι το χαμομήλι και τα προϊόντα που προέρχονται από αυτό βοηθούν τις γυναίκες που πάσχουν από οξεία κολπίτιδα να αντιμετωπίσουν με φυσικό τρόπο τη νόσο αυτή. (Αυτό διαφαίνεται και σε αρχαία συγγράμματα όπως είναι η «Ιπποκρατική Συλλογή»). Στη μελέτη αυτή παρουσιάζεται η μεθοδολογία, γίνεται ανασκόπηση των ευρημάτων από επιστημονικά κείμενα και παρουσίαση των αποτελεσμάτων εξετάζοντας δηλαδή κατά πόσο το χαμομήλι και τα προϊόντα που προέρχονται από αυτό ανακουφίζουν ή/και θεραπεύουν τις γυναίκες με οξεία κολπίτιδα. Τέλος θα παρουσιαστούν τα σχετικά ευρήματα και συμπεράσματα.

Το χαμομήλι επιστημονικά ονομάζεται Matricaria recutita, ή Matricaria chamomilla και είναι ευρέως γνωστό στην Ελλάδα ως μονοετής πόα. Με αυτό παρασκευάζουν αφέψημα. Είναι φαρμακευτικό φυτό με καταπραϋντικές και τονωτικές ιδιότητες και το απόσταγμά του έχει θεραπευτικές ιδιότητες στις τοπικές φλογώσεις. Η χημική σύνθεση του χαμομηλιού περιλαμβάνει φλαβονοειδή, κουμαρίνες, τανίνες και βλεννίνες, οι οποίες είναι αντιμολυσματικές, αντιφλεγμονώδεις, αγχολυτικές και καταπραϋντικές ουσίες.

Το χαμομήλι χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων που αφορούν την υγεία μας και μερικά από αυτά έχουν ως ακολούθως:

 Ηρεμεί και ανακουφίζει από έντονα συναισθηματικά προβλήματα.
 Δρα σαν ηρεμιστικό, καταπολεμά την ένταση και την ανησυχία
 Βοηθά στις ημικρανίες, νευραλγίες και ζαλάδες και είναι αντισπασμωδικό.
 Βοηθά στην επούλωση των πληγών, των εγκαυμάτων και καταπραΰνει τα εκζέματα.
 Ανακουφίζει από την φλόγωση και έχει ισχυρή δράση απέναντι σε διάφορες φλεγμονές, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων γαστρεντερικών μολύνσεων, φλεγμονών των ματιών, του γεννητικού συστήματος, και του δέρματος
 Είναι αντισηπτικό και αντιερεθιστικό και έχει αντιμολυσματικές ιδιότητες.
 Προστατεύει από τα έλκη.
 Έχει αντιπυρετικές και αντιαλλεργικές ιδιότητες.
 Είναι εμμηναγωγό και ανακουφίζει από τους πόνους της περιόδου.
 Συμβάλλει θετικά σε θέματα γυναικολογικών προβλημάτων, όπως κράμπες περιόδου, καταπράυνση του πόνου, ενώ σε περιπτώσεις κολπίτιδας, οι πλύσεις με αφέψημα χαμομηλιού προσφέρουν ανακούφιση.
 Το αφέψημα χαμομηλιού ανακουφίζει από το φούσκωμα και τα ενοχλητικά αέρια, και ανακουφίζει από προβλήματα ευερέθιστου εντέρου.

Οξεία κολπίτιδα
Ο κόλπος αποτελεί το όργανο που διαχωρίζει το εσωτερικό από το εξωτερικό περιβάλλον του γυναικείου οργανισμού στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Γι αυτό ακριβώς το λόγο, καθώς υπάρχει φυσική και ελεύθερη πρόσβαση, είναι πολύ ευαίσθητος όσον αφορά τις αλλαγές της φυσιολογικής κολπικής χλωρίδας. Η κολπική χλωρίδα αποτελείται από διάφορους μικροοργανισμούς και ο πιο σημαντικός πληθυσμός ανάμεσά τους είναι ο Lactobacillus ή βακτήριο του γαλακτικού οξέως. Αποστολή του είναι να μεταβολίζει το γλυκογόνο του κόλπου μετατρέποντάς το σε γλυκόζη και γαλακτικό οξύ. Αυτή του η ιδιότητα δημιουργεί την κολπική οξύτητα η οποία εμποδίζει την εξάπλωση των μικροοργανισμών στο γυναικείο οργανισμό. Το φυσιολογικό κολπικό pH κυμαίνεται από 3.8 έως 4.5, ένα περιβάλλον σαφώς οξύ. Αυτό ακριβώς αποτελεί τον κύριο μηχανισμό προστασίας έναντι των φλεγμονών του γυναικείου γεννητικού συστήματος δημιουργώντας αποτελεσματικό προστατευτικό φραγμό (barrier).

Οι λοιμώξεις (φλεγμονές) του γεννητικού συστήματος της γυναίκας αφορούν τόσο το αιδοίο όσο και τον κόλπο, πολύ συχνά συνυπάρχουν (αιδοιοκολπίτιδα) και παρουσιάζονται σε όλες τις ηλικίες. Κατά τη διάρκεια της ζωής της μια γυναίκα μπορεί να παρουσιάσει περισσότερο από ένα επεισόδιο κολπικής λοίμωξης (κολπίτιδας). Τα κύρια συμπτώματα είναι η κολπική υπερέκκριση, χρωματισμός και οσμή των κολπικών υγρών, φαγούρα, τσούξιμο, ακόμα και περιορισμένη κολπική αιμορραγία. Είναι ένα συνηθισμένο και συχνό φαινόμενο και είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό για τις γυναίκες.

Εμφανίζονται όταν διαταράσσεται το φυσιολογικό pΗ του γυναικείου κόλπου και παρατηρούνται συχνά μετά από χρήση αντιβιοτικών, στην εφηβεία και την
εμμηνόπαυση (ατροφική κολπίτιδα), τους καλοκαιρινούς μήνες, με την χρήση αρωματικών σαπουνιών και ως αποτέλεσμα χαμηλού επιπέδου ατομικής υγιεινής.

Τα κύρια αίτια της οξείας κολπίτιδας είναι:

• Μύκητες (το πιο συχνό αίτιο)
• Βακτηρίδια (πολύ συχνά Gardnerella Vaginalis)
• Τριχομονάδες (Trichomonas vaginalis)
• Μυκόπλασμα και ουρεαπλάσματα
• Χλαμύδια
• Ιοί (όπως για παράδειγμα έρπητας των γεννητικών οργάνων)

Το χαμομήλι και οξεία κολπίτιδα

Ένας φυσικός τρόπος αντιμετώπισης των κολπίτιδων είναι οι κολπικές πλύσεις οι οποίες γίνονται με τη βοήθεια ενός κολπικού ντους ή μιας σύριγγας από σιλικόνη. Έχει παρατηρηθεί ότι η χρήση αυτή δεν επηρεάζει το φυσιολογικό pΗ του κόλπου και χάρη στις αντισηπτικές του ιδιότητες, βοηθούν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και στην καταπολέμησή της.

2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ

Η παρούσα έρευνα ακολουθεί το μοντέλο της εκ των υστέρων έρευνας. Στην εργασία αυτή ακολουθήθηκε η μέθοδος της περιγραφικής έρευνας όπου ο ερευνητής παρατηρεί την εξαρτημένη μεταβλητή και πηγαίνει πίσω σε προγενέστερες έρευνες για να εξάγει συμπεράσματα. Στόχος είναι να απαντηθεί το ερώτημα κατά πόσο το χαμομήλι ως αφέψημα ή απόσταγμα βοηθά με τα παράγωγά του στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και την θεραπεία του γυναικείου πληθυσμού που υποφέρει από οξείες κολπίτιδες.

Η εργασία στηρίζεται σε δευτερογενή χρήση δεδομένων που πηγάζουν μέσα από παλαιότερες έρευνες και άρθρα τα οποία είναι δημοσιευμένα στην ιστοσελίδα της PumMed.
Οι μελέτες και έρευνες που βασίζονται στην δευτερογενή χρήση δεδομένων, παρουσιάζουν αρκετά πλεονεκτήματα συγκριτικά με έρευνες που στηρίζονται ως επί τω πλείστο στη συλλογή δεδομένων εξ αρχής. Το στάδιο της στρατολόγησης των συμμετεχόντων και της συλλογής των δεδομένων παρακάμπτεται και τα συμπεράσματα που διεξάγονται είναι ταχύτερα και με μειωμένο κόστος. Η ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων μειώνεται και αυξάνεται η πιθανότητα τα αποτελέσματα να είναι πιο συγκεκριμένα. Επιπρόσθετα, στα πλαίσια της έρευνας η επανεξέταση των δεδομένων γίνεται με διαφορετική προσέγγιση και υπάρχει η δυνατότητα πιο στοχευμένης έρευνας.

Εντοπίζεται όμως η αδυναμία επιστημονικού ελέγχου ως προς την πρωτοτυπία των πληροφοριών και της συλλογής δεδομένων. Ο σχεδιασμός και η συλλογή των δεδομένων από προηγούμενους ερευνητές μπορεί να είναι μια δημιουργική διαδικασία η οποία περιλαμβάνει καινοτόμες τεχνικές, και είναι πιθανόν η δευτερογενής χρήση δεδομένων να δημιουργεί προβλήματα εις βάρος του αρχικού ερευνητή και να έχει αρνητική επίδραση όσον αφορά τη «χρηστή επιστήμη» (good science). Υπάρχει επίσης και το ολοένα και πιο επίκαιρο ζήτημα της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και επίσης της έλλειψης συγκατάθεσης από μέρους των ατόμων που συμμετείχαν στις έρευνες αυτές. Η συγκατάθεση των ατόμων που λαμβάνουν μέρος σε οποιαδήποτε έρευνα είναι απαραίτητη και οι όροι συμμετοχής όπως επίσης και οι στόχοι της έρευνας είναι συγκεκριμένοι και ξεκάθαροι.

Στη δευτερογενή όμως έρευνα δεν απαιτείται η συγκατάθεσή τους. Μπορεί λόγου χάρη στα πλαίσια μιας δευτερογενούς μελέτης που εξετάζει την αποτελεσματικότητα της παρενέργειας ενός φαρμάκου που προκαλεί αποβολή του εμβρύου να περιλαμβάνονται πρωτογενής έρευνες πάνω στο ίδιο παρασκεύασμα για άλλες του ιδιότητες. Επειδή υπάρχουν αρκετά άτομα που αντιτίθενται στις εκτρώσεις μπορεί να προβάλουν αντίθεση στην «συμμετοχή» τους σε μια δευτερογενή έρευνα το αντικείμενο της οποίας αντιτίθεται στα δικά τους πιστεύω. Η δημοσίευση μιας έρευνας δεν αποτελεί κατά ανάγκη συγκατάθεση χρήσης της για οποιοδήποτε σκοπό. Η χρησιμοποίησή της ως πηγή αναφοράς είναι καθόλα αποδεκτή και νόμιμη. Στις επιστημονικές έρευνες σπάνια παρουσιάζονται συγκρούσεις τέτοιου είδους. Είναι όμως γεγονός ότι ο αρχικός ερευνητής είναι ο «πνευματικός πατέρας» και από νομικής πλευράς ιδιοκτήτης της έρευνας. Ως εκ τούτου, οι βασικές σκέψεις, σκοποί και επιδιώξεις του θα ήταν τουλάχιστον ορθό να λαμβάνονται υπόψη και να συνάδουν στο μέτρο του δυνατού με αυτές τις δευτερογενούς έρευνας.

Ακολουθώντας την εισήγηση όπως η διερεύνηση γίνει μέσα από την ιστοσελίδα της PumMed, με τη δευτερογενή χρήση δεδομένων, χρησιμοποιήθηκαν οι λέξεις κλειδιά που θα βοηθούσαν στην έκβαση της συλλογής δεδομένων και στην ολοκλήρωση της εργασίας αυτής. Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν οι ακόλουθες: chamomile AND chamomile tea AND chamomile antioxidant tea AND acute colpitis AND vaginitis AND vaginitis problems or effect of chamomile οn vaginitis.

Από τη σχετική έρευνα διαφάνηκε ότι με τις λέξεις chamomile AND chamomile tea AND chamomile antioxidant tea υπήρχαν 145 άρθρα τα οποία ήταν συνδεδεμένα με άλλα θέματα εκτός από την οξεία κολπίτιδα, ενώ για το acute colpitis AND vaginitis AND vaginitis problems υπήρχε ένα άρθρο μόνο το οποίο συνδέθηκε με τις λέξεις κλειδιά «effect of chamomile οn vaginitis».

3. ΕΥΡΗΜΑΤΑ – ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Η εργασία αυτή διερευνά κατά πόσο το χαμομήλι επιδρά θετικά και θεραπεύει ή ανακουφίζει τις γυναίκες από την οξεία κολπίτιδα. Έχει εντοπιστεί ένα μόνο άρθρο στο PubMed. Περαιτέρω στην Κύπρο δεν υπάρχει οποιαδήποτε μελέτη που να αφορά το θέμα.

Πιο κάτω παρουσιάζονται τα ευρήματα που προέκυψαν από το συγκεκριμένο άρθρο. Acceptability, tolerability, and effects on symptoms and signs of vulvovaginitis of a non-soap, herbal-based intimate hygiene solution (Zelesse®). Guinot M1, Blanco JE2, Delgado JL3, Oliva R4, Frutos LMS5, Huerta I6, Velasco S6, Nieto C6. Η έρευνα αυτή είχε στόχο την αξιολόγηση της αποδεκτικότητας, της ανεκτικότητας και των επιδράσεων στα συμπτώματα της οξείας κολπίτιδας και συμπτώματα της αιδοιοκολπίτιδας ενός παρασκευάσματος με την ονομασία Zelesse, που δεν περιέχει σαπονοειδή και είναι βασισμένο σε βότανα. Το Zelesse περιέχει εκχύλισμα από Άρκτιο, Χαμομήλι και Αλόη και χρησιμοποιείται για την ατομική υγιεινή των γυναικών. Προσφέρει ανακούφιση από συμπτώματα κνησμού, κάψιμο και ερυθημάτων και βοηθά στη μη επανεμφάνιση των συμπτωμάτων αυτών.

Σύμφωνα με την μελέτη το σκεύασμά αυτό:

• Είναι ασφαλές για την ισορροπία της κολπικής χλωρίδας  Δεν επηρεάζει το κολπικό pH  Η χρήση του ανακουφίζει από τον κνησμό και κάθε ερύθημα. Η ιδιότητά του αυτή το καθιστά ένα εξαιρετικό συμπλήρωμα στην θεραπεία αιδοιοκολπίτιδας, μυκητιάσεων ή ερεθισμένου βλεννογόνου.  Η δράση του διαρκεί κατά μέσο όρο 7,5 ώρες
  Η μελέτη αυτή ήταν πολυκεντρική και συμπεριλάμβανε γυναίκες όλων των ηλικιών οι οποίες είχαν συμπτώματα αιδοιο-κολπίτιδας διαφόρων αιτιολογιών, συμπεριλαμβανομένων της καντιντίασης, της τριχομόνασης, της βακτηριακής κολπίτιδας, της ατροφικής και της ερεθιστικής κολπίτιδας. Η παρουσία και η ένταση των συμπτωμάτων (οίδημα, ερύθημα, εκκρίσεις του κόλπου, κνησμός) της αιδοιοκολπίτιδας αξιολογήθηκαν πριν και μετά από 5-15 ημέρες καθημερινής χρήσης του παρασκευάσματος Zelesse ως μόνοθεραπείας ή ως συν-ενισχυτικό αντιμικροβιακής θεραπείας.
  Στη μελέτη συμμετείχαν συνολικά 137 γυναίκες.
• 87 γυναίκες δηλαδή ποσοστό 63,5% έλαβαν ταυτόχρονα αντιμικροβιακή θεραπεία και 50 γυναίκες (36,5%) χρησιμοποίησαν μόνο Zelesse.
• Οι συνολικές βαθμολογίες συμπτωμάτων και η συχνότητα των ασθενών με συμπτώματα αιδοιοκολπίτιδας και η μέση έντασή τους μειώθηκαν μετά από τη θεραπεία και στις δύο ομάδες ασθενών.
• Το κολπικό pH και (στην ομάδα μόνο Zelesse) η κολπική χλωρίδα παρέμεινε αμετάβλητη. Το προϊόν ήταν ασφαλές, καλά ανεκτό και ιδιαίτερα αποδεκτό από τους ασθενείς.
  Το διάλυμα του Zelesse δεν περιέχει σαπουνοειδή και αποτελείται από βότανα Αντιπροσωπεύει μια ασφαλή και αποτελεσματική επιλογή για τη συμπτωματική ανακούφιση της αιδοιοκολπίτιδας. Είναι ασφαλές για την ισορροπία της κολπικής χλωρίδας. Δεν επηρεάζει το κολπικό pH. Με τη χρήση του ανακουφίζει από τον κνησμό και κάθε ερύθημα.

4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ, ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Η επιλογή του θέματος της εργασίας δεν ήταν καθόλου τυχαία. Βασίστηκε στην πολύχρονη επαγγελματική πείρα του ερευνητή και στην πλατιά διαδεδομένη αντίληψη που επικρατεί για τις ευεργετικές ιδιότητες του χαμομηλιού. Στην καθημερινή πράξη ενός γυναικολόγου πρωτοβάθμιας φροντίδας το 25%-30% περίπου των γυναικολογικών εξετάσεων αφορούν περιστατικά που σχετίζονται με τις κολπικές λοιμώξεις. Είναι επίσης γεγονός ότι, πολλές γυναίκες τρίτης ηλικίας, όπως και παλαιοί γυναικολόγοι, πολύ συχνά κάνουν αναφορά στις ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες των πλύσεων με χαμομήλι στη θεραπεία των συμπτωμάτων και των κολπικών λοιμώξεων. Κατά γενική ομολογία, πάρα πολλοί γυναικολόγοι συστήνουν τη μέθοδο αυτή στις ήπιες κολπίτιδες και πάντοτε με θετικά αποτελέσματα.

Προέκυψαν λοιπόν εύλογα ερωτήματα που αποτελούν και το ερευνητικό ερώτημα της εργασίας αυτής.

• Ανακουφίζει το χαμομήλι και θεραπεύει ως ένα βαθμό την κολπίτιδα;
• Υπάρχει επιστημονικά τεκμηριωμένη σχέση;
• Έχει διερευνηθεί εκτενώς το αντικείμενο της εργασίας αυτής;
• Προς μεγάλη έκπληξη (και απογοήτευση) διαπιστώνεται πως δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες έρευνες και μελέτες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Από καθαρά ερευνητικής πλευράς είναι αδύνατο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα από μια και μοναδική μελέτη με σχετικά μικρό και περιορισμένο δείγμα. Παρόλα αυτά δεν πρέπει να παραγνωριστεί το γεγονός ότι τα συμπεράσματα του υπό μελέτη άρθρου αποτελούν επιβεβαίωση αυτών που γνωρίζουμε εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Η συγκεκριμένη μελέτη, παρόλο που ως ένα βαθμό στόχευε στην προβολή του συγκεκριμένου παρασκευάσματος, εντούτοις, αποτελεί συνάμα και σοβαρή προσπάθεια να απαντηθούν τα ερωτήματα που τίθενται. Είναι μια επιστημονική μελέτη, τα συμπεράσματα της οποίας βασίζονται στις υποκειμενικές μεν αλλά στοχευμένες παρατηρήσεις των γυναικών που έλαβαν μέρος στην έρευνα και τα συμπεράσματα της μελέτης βασίστηκαν κυρίως στις απόψεις ενός συνόλου που είναι τελικά και ο αντικειμενικός κριτής της αποτελεσματικότητας του σκευάσματος αλλά και ο τελικός αποδέκτης της συγκεκριμένης θεραπείας. Αυτό ακριβώς το στοιχείο είναι ουσιώδες και άκρως ενδιαφέρον.

Ίσως η απουσία μελετών (και στοιχείων) πάνω στο θέμα αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι παρασκευάσματα τύπου Zelesse δεν αποτελούν από οικονομικής άποψης αντικείμενο μεγάλου ενδιαφέροντος των φαρμακευτικών βιομηχανιών. Είναι γεγονός ότι αφέψημα ή απόσταγμα χαμομηλιού μπορεί να παρασκευαστεί πολύ εύκολα με ελάχιστο κόστος σε κάθε σπίτι.
Καταλήγοντας λοιπόν και συνοψίζοντας

1. Το αφέψημα, το απόσταγμα και τα παρασκευάσματα χαμομηλιού φαίνεται να αποτελούν μια ασφαλή και αποτελεσματική επιλογή για την ανακούφιση της αιδοιοκολπίτιδας. Θα ήταν χρήσιμο να γίνουν περαιτέρω μελέτες ώστε να αποδείξουν εάν το χαμομήλι συμβάλλει στην ανακούφιση των γυναικών που πάσχουν από οξεία κολπίτιδα και κατά πόσο μπορούν αυτές να θεραπεύονται στη βάση της φυσικής ιατρικής. Η χρήση του αφεψήματος και αποστάγματος χαμομηλιού βοηθούν στην αντιμετώπιση της οξείας κολπίτιδας και επειδή τα στοιχεία είναι περιορισμένα θα πρέπει να ερευνηθεί σε βάθος.

2. Θα ήταν επίσης χρήσιμο να γίνουν μελέτες και έρευνες στην Κύπρο αφού μεγάλο μέρος του γυναικείου πληθυσμού αντιμετωπίζει προβλήματα με την οξεία κολπίτιδα. Σημειώνεται ότι το ζεστό κλίμα της Κύπρου ευνοεί την έξαρση των κολπικών λοιμώξεων ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Θα πρέπει να διεξαχθεί μια εμπειρική μελέτη και με την εκτίμηση στατιστικών μοντέλων να μελετηθεί εάν όντως το αφέψημα και απόσταγμα χαμομηλιού και τα παράγωγά του βοηθά τις γυναίκες στην ανακούφιση από τα συμπτώματα και την αντιμετώπιση της οξείας κολπίτιδας.

3. Κατά την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας παρατηρήθηκε ότι δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες μελέτες που αφορούν το θέμα της αντιμετώπισης της οξείας κολπίτιδας από τον γυναικείο πληθυσμό με την χρήση παρασκευάσματος χαμομηλιού. Στην Κύπρο δεν έχει γίνει καμία έρευνα που να αφορά το εν λόγω θέμα.

Βιβλιογραφία
Baron A, Kerr M.(1982). Vaginitis associated with vaginal malodour. Med J Aust 1982;2:245-6.
Fowler, F. J. Jr., (1993). Survey Research Methods. Sage Publications, London.
Guido Lopes dos Santos Santiago (UGent) , Pieter Deschaght (UGent) , Nabil El Aila (UGent) , Teresa N Kiama , Hans Verstraelen (UGent) , Kimberly K Jefferson, Marleen Temmerman (UGent) and Mario Vaneechoutte (UGent), (2011). “Gardnerella vaginalis comprises three distinct genotypes of which only two produce sialidase,” AMERICAN JOURNAL OF OBSTETRICS AND GYNECOLOGY, vol. 204, no. 5, 2011.
McKay, D. L.; Blumberg, J. B. (2006). “A review of the bioactivity and potential health benefits of chamomile tea (Matricaria recutita L.)”. Phytotherapy Research. 20 (7): 519–30.
Schwab, D. P., (1999). Research methods for organizational studies, Lawrence Erlbaum Associates Inc. New Jersey.
Taylor E, Barlow D, Blackwell AL, Phillips I. (1982). Gardnerella vaginalis, anaerobes and vaginal discharge. Lancet 1982;i: 1376-9.
Σαρλής, Γ. (1991) Αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Αθήνα.
www.wikipedia.org/wiki
www.pharmnet.gr/schetika-me-emas/arthra/votana/chamomili-ta-7-ofeli-tou-stin-ygeia/
www.enallaktikidrasi.com/2016/05/xamomhli-uerapeytikes-idiothtes-kai-tropoi-xrhshs/