Δώδεκα ερωτήσεις και απαντήσεις αντίστοιχα, για την πρόληψη, τις αιτίες, τα συμπώματα, τη διάγνωση, τη θεραπεία και την εξέλιξη της ιατρικής αντιμετώπισης των εγκεφαλικών όγκων. 

Τι είναι η παγκόσμια ημέρα κατά των εγκεφαλικών όγκων;

Κάθε χρόνο η 8η Ιουνίου είναι καθιερωμένη ως η Παγκόσμια Ημέρα κατά των Εγκεφαλικών Όγκων. Η ημέρα αυτή έχει σκοπό να αυξήσει την ευαισθητοποίηση του κόσμου και να ενημερωθεί για την παθολογία αυτή. Επίσης, στοχεύει στο να τιμήσει τον αγώνα όσων πάσχουν από εγκεφαλικούς όγκους, όπως και τους συγγενείς τους που αγωνίζονται στο πλάι τους.

Πώς προκύπτουν οι όγκοι εγκεφάλου;
Οι όγκοι εγκεφάλου προκύπτουν όταν κάποιο κύτταρο του νευρικού συστήματος αρχίζει να πολλαπλασιάζεται σε μη ελεγχόμενο ρυθμό. Οι όγκοι εγκεφάλου προκύπτουν είτε από τα εγκεφαλικά κύτταρα είτε από το περίβλημα του εγκεφάλου (μήνιγγα).

Ποσό συχνοί είναι οι εγκεφαλικοί όγκοι;
Περίπου 7 στους 100.000 κατοίκους στον γενικό πληθυσμό πάσχουν από κάποιας μορφής εγκεφαλικό όγκο, ενώ οι κακοήθεις αποτελούν περίπου το 2% επί του συνόλου των κακοήθων όγκων του ανθρωπίνου σώματος.

Τι προκαλεί τους εγκεφαλικούς όγκους, υπάρχουν τρόποι πρόληψης;
Τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι οι εγκεφαλικοί όγκοι αναπτύσσονται μετά από συσσωρευμένες γενετικές μεταλλάξεις, που οδηγούν το νευρικό κύτταρο σε ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό. Οι μεταλλάξεις αυτές μπορεί να προκληθούν είτε από γενετική προδιάθεση είτε από περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν κάποια συσχέτιση με υψηλές θεραπευτικές δόσεις ακτινοβολίας ή μακροχρόνια έκθεση σε κάποιους χημικούς παράγοντες. Η έγκαιρη διάγνωση και η ορθή αντιμετώπιση είναι τα κλειδιά για τη βέλτιστη έκβαση ενός ασθενή με εγκεφαλικό όγκο.

Είναι όλοι οι όγκοι εγκεφάλου κακοήθεις;
Οι όγκοι που προκύπτουν από το περίβλημα του εγκεφάλου (μήνιγγα) είναι συνήθως καλοήθεις, με τους συχνότερους να είναι τα μηνιγγιώματα. Αντιθέτως, οι όγκοι που προκύπτουν από τα εγκεφαλικά κύτταρα (ενδοεγκεφαλικοί όγκοι) είναι συνήθως κακοήθεις. Οι συχνότεροι κακοήθεις εγκεφαλικοί όγκοι είναι τα γλοιώματα. Αναλόγως του βαθμού κακοήθειας ενός γλοιώματος και της ταχύτητας αναπαραγωγής του μπορεί να ταξινομηθεί σε τέσσερα στάδια (Grades 1-4). Γλοιώματα σταδίου 1 και 2 θεωρούνται χαμηλής κακοήθειας, ενώ 3 και 4 υψηλής κακοήθειας.

Τι συμπτώματα να ανησυχήσουν έναν ασθενή ώστε να πάει στον γιατρό;
Οι εγκεφαλικοί όγκοι μπορούν να δώσουν κάποια άτυπα γενικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλο, τάση για εμετό, ζάλη ή όταν πιέζουν κάποιο λειτουργικό κέντρο να οδηγήσουν σε αδυναμία στο χέρι ή το πόδι ή και δυσκολία στην ομιλία. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις ένας όγκος πρωτοεκδηλώνεται με κάποια επιληπτική κρίση ή αλλαγές στη συμπεριφορά ενός ασθενούς.

Πώς γίνεται η διάγνωση ενός εγκεφαλικού όγκου;
Η εξέταση εκλογής για τη διάγνωση ενός εγκεφαλικού όγκου είναι η μαγνητική τομογραφία. Πολλές φορές βέβαια, η πρώτη διάγνωση μπορεί να γίνει και με μια αξονική τομογραφία. Ενώ υπάρχουν και άλλες πιο εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις που βοηθούν στον χειρουργικό σχεδιασμό, όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία ή η δεσμιδογραφία, στις οποίες ο νευροχειρουργός αξιολογεί πόσο κοντά στα κέντρα κίνησης ή ομιλίας βρίσκεται ο όγκος.

Ποιοι τρόποι αντιμετώπισης υπάρχουν;
Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις που διαγνωστεί κάποιος εγκεφαλικός όγκος, απαιτείται η χειρουργική λήψη υλικού για ιστολογική επιβεβαίωση (βιοψία) και σταδιοποίηση του όγκου για τη μετέπειτα θεραπεία. Στις περισσότερες μάλιστα των περιπτώσεων απαιτείται η χειρουργική αφαίρεση όσο γίνεται περισσότερου όγκου. Πολυκεντρικές μελέτες έχουν δείξει ότι η αφαίρεση >90% ενός κακοήθους εγκεφαλικού όγκου συνοδεύεται με καλύτερη έκβαση συγκριτικά με τους ασθενείς που υποβλήθηκαν μόνο σε βιοψία ή μερική αφαίρεση του όγκου. Μετεγχειρητικά για όλα τα υψηλής κακοήθειας γλοιώματα (Σταδίου 3 ή 4) απαιτείται ο συνδυασμός χημειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας.

Οι νέες εξελίξεις στη χειρουργική αντιμετώπιση

Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε προσθέσει καινούρια όπλα στη χειρουργική μας φαρέτρα για την αντιμετώπιση τον εγκεφαλικών όγκων. Για παράδειγμα η χρήση ρομποτικής νευροπλοήγησης, ώστε να καθοδηγείται ο νευροχειρουργός με ακρίβεια χιλιοστού ακριβώς στην περιοχή που υπάρχει η παθολογία είναι κάτι που πλέον διεθνώς θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ.

Επίσης, είχα την τύχη να εξειδικευτώ σε πιο απαιτητικές χειρουργικές τεχνικές στο Weill Cornell/New York Presbyterian των ΗΠΑ, όπως η χρήση της ενδοσκοπικής ελάχιστα επεμβατικής νευροχειρουργικής για την αφαίρεση συγκεκριμένων όγκων μέσα από τη μύτη, χωρίς ουσιαστικά εξωτερικές τομές ή καταστροφή του εγκεφαλικού φλοιού. Επίσης, ως επιμελητής νευροχειρουργός στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μονάχου, αναπτύξαμε και εφαρμόσαμε τη χρήση ειδικής χρωστικής που χρωματίζει τον κακοήθη όγκο και τον κάνει ευδιάκριτο κατά τη διάρκεια του χειρουργείου, ώστε να είναι δυνατή η μέγιστη αφαίρεσή του.

Τέλος, όταν ο όγκος βρίσκεται κοντά σε κέντρα κίνησης ή ομιλίας υπάρχει πλέον η δυνατότητα να διατηρεί ο ασθενής τις αισθήσεις του (awake craniotomy) κατά τη διάρκεια του χειρουργείου και να ελέγχουμε σε real time τις λειτουργίες του, ώστε να εκμηδενίσουμε την πιθανότητα πρόκλησης της οποιασδήποτε νευρολογικής βλάβης κατά την αφαίρεση του όγκου.

Στην ιατρική δεν υπάρχει το «one man show»

Ποια είναι η πραγματικότητα στην Κύπρο και τι προσδοκίες πρέπει να έχουμε;
Το όραμά μου είναι ο Κύπριος ασθενής να μπορεί να λαμβάνει ανάλογης ποιότητας υπηρεσίες στον τομέα της νευροογκολογίας εδώ στη χώρα μας, με αυτή που λαμβάνει ο οποιοσδήποτε άλλος πολίτης προηγμένων ευρωπαϊκών κρατών και να μην χρειάζεται να κάνει μακριά επίπονα ταξίδια για να αντιμετωπιστεί. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πρόεδρο του Απολλωνείου Νοσοκομείου, δρ Χ. Πουρρή, όπως και το διοικητικό συμβούλιο, για την υποστήριξή τους, ώστε να εξοπλιστεί η Νευροχειρουργική Μονάδα του Απολλωνείου με ό,τι πιο σύγχρονο σε τεχνολογικό εξοπλισμό, ώστε να μπορούμε να εφαρμόσουμε μαζί με τον συνεργάτη μου, δρ Π. Σαββίδη, και εδώ στην Κύπρο τις νεότερες τεχνικές που εφαρμόζαμε τα προηγούμενα χρόνια στο εξωτερικό. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, διατηρούμε ανοιχτούς δίαυλους επικοινωνίας με τα κέντρα της Γερμανίας και Σουηδίας που εργαστήκαμε, για κάθε είδους υποστήριξη σε απαιτητικά περιστατικά. Πρέπει όλοι να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει πλέον στην ιατρική το «one man show» και η αλληλοσυνεργασία είναι πάντοτε προς όφελος του ασθενούς.

Τι νέα όπλα θα πρέπει να αναμένουν οι ασθενείς στο κοντινό μέλλον σχετικά με την αντιμετώπισή τους;
Πέραν από τις χειρουργικές εξελίξεις, έχουν γίνει σημαντικότατα βήματα προόδου στον τομέα της μοριακής σταδιοποίησης των εγκεφαλικών όγκων, ώστε να λαμβάνει ο κάθε ασθενής μια πιο προσωποποιημένη θεραπεία (targeted personalized treatment). Επίσης, και στον τομέα της ακτινοθεραπείας εφαρμόζονται πλέον ειδικά πρωτόκολλα και τεχνικές που αυξάνουν σημαντικά τον χρόνο επιβίωσης των ασθενών αυτών. Για παράδειγμα, η βραχυθεραπεία, που εφαρμόζεται ήδη εδώ στην Κύπρο, με την καθοδήγηση του καθηγητή Ζάμπογλου στο Γερμανικό Ογκολογικό της Λεμεσού είναι μια επικουρική στοχευμένη ακτινοθεραπεία που συμβάλλει σε συγκεκριμένους ασθενείς με υψηλής κακοήθειας γλοιώματα στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης.

Ποια είναι η επιβίωση των ασθενών με εγκεφαλικούς όγκους;
Η αλήθεια είναι ότι την ερώτηση αυτή την ακούω πάντα από τους ασθενείς μου και τους συγγενείς τους και ποτέ δεν απαντώ. Ο λόγος δεν είναι ότι θέλω να αποφύγω την απάντηση, αλλά η επιβίωση που υπάρχει στις μελέτες είναι απλά ένας μέσος όρος. Ασφαλώς, υπάρχει ένα εύρος που πρέπει να γνωρίζουν όλες οι πλευρές, αλλά ο κάθε ασθενής είναι ξεχωριστός και έχει μια ξεχωριστή αντιμετώπιση και κανείς δεν μπορεί να μιλήσει με συγκεκριμένα νούμερα και αριθμούς. Όλοι έχουμε ασθενείς, που έχουν διαψεύσει τις στατιστικές και αυτό δίνει δύναμη και κουράγιο σε όλους μας.

Δρ. Γεώργιος Χατζηγεωργίου MD, PhD Νευροχειρουργός – Λέκτορας Ιατρικής Σχολής EUC